naturfag.no blir utvikla av Nasjonalt senter for naturfag i opplæringa
Kontakt oss: post@naturfag.no Ansvarleg redaktør: Merethe Frøyland
Personvernerklæring
Tilgjengelegheitserklæring
- ungdomstrinn 8-10
- vg1
- biologi 1
- biologi 2
Pustar planter?
Har planter celleanding slik som dyr har?
Vis grubleteikninga til elevane. PDF: bokmål nynorsk
Les høgt dei ulike utsegnene eller la elevane lese dei sjølve.
Bruk tenk-par-del der kvar enkelt elev først tenker gjennom kven han/ho er mest einig med. La dei så fortelje kvarandre to og to kva dei tenker. Be dei om å grunngi kvifor dei tenker som dei gjer. La til slutt nokre av elevane fortelje heile klassen kva dei snakka om.
Be elevane tenke gjennom kvar dei trur at planter får maten sin frå og kva denne maten blir brukt til. Samtal om kvifor planter treng mat dersom dei får energi frå sollyset. Snakk om kva for gassar som blir bruka og produsert i fotosyntesen og i celleandinga, og kva for gassutveksling de vil forvente i ei plante på ulike tidspunkt på dagen. Spør: Korleis vil du forvente at plantevekst vil påverke karbondioksidnivået i atmosfæra?
Be elevane lage eit flytkart som viser korleis plantar og karbon heng saman, der dei har med brenning av tre og kol.
Faglig forklaring
Planter lagar sukker i fotosyntesen. Fotosyntesen brukar karbondioksid, vatn og energi frå sollyset, og oksygen er eit avfallsprodukt. Planteceller har også celleanding, der dei brukar sukkeret som dei har laga og oksygen frå lufta for å frigjere energi som dei kan bruke, akkurat slik som i dyreceller. I løpet av dagen har planter både fotosyntese og celleanding, så dei bruker og produserer oksygen og karbondioksid samtidig. Generelt er fotosyntesen mykje raskare enn celleandinga på dagen, slik at plantene samla sett brukar karbondioksid og lager oksygen. På natta kan dei ikkje drive fotosyntese fordi det ikkje er sollys, så da har dei berre celleanding og produserer karbondioksid. Planteceller har mykje karbon i seg, særleg i tre. Dette karbonet kjem frå sukkeret som dei lagar i fotosyntesen. Karbondioksid blir frigitt i celleandinga til plantene, når dei døyr og blir brutt ned eller når dei blir brende.
Tilknytning til læreplan (Fagfornyelsen, LK20)
-
Læreplan i naturfag (NAT01-04)
Kjerneelement
- Naturvitenskapelige praksiser og tenkemåter (KE67)
- Energi og materie (KE69)
- Jorda og livet på jorda (KE70)
Kompetansemål
-
10. trinn
- gjøre rede for hvordan fotosyntese og celleånding gir energi til alt levende gjennom karbonkretsløpet (KM805)
Grunnleggende ferdigheter
- Muntlige ferdigheter (GF1)
-
celleåndingkjemisk reaksjon i levende organismer der glukose og oksygen omdannes til karbondioksid og vann og energi frigjøres
-
fotosyntesekjemisk reaksjon i grønne planter der karbondioksid og vann omdannes til glukose og oksygen ved hjelp av sollys